2023/03 – Tái định nghĩa vai trò “Kiến trúc sư” trong thiết kế nhà ở

(hay “ta nên trông chờ Kiến trúc sư làm những việc gì?”)

Bài viết nhỏ này dành cho các bạn kiến trúc sư trẻ muốn làm về kiến trúc nhà ở và những người có nhu cầu xây nhà hoặc làm lại nội thất cho nơi mình ở (tất nhiên, người không/chưa có nhu cầu cũng có thể đọc và có được vài thông tin hữu ích). Sở dĩ tôi nhấn mạnh việc đó vì công trình kiến trúc nội thất có rất nhiều thể loại và quy mô. Tôi chọn viết về “nhà ở” vì đây là một thể loại kiến trúc gần gũi với đại chúng nhất, và vì tôi có nhiều kinh nghiệm nhất trong hạng mục này.

Trước tiên, cần làm rõ một số khái niệm

• “Nhà ở” tôi nói tới trong bài viết bao gồm tất cả các thể loại nhà có thể dùng để cư trú và sinh hoạt riêng tư, từ biệt thự, nhà phố, nhà trong ngõ, chung cư, penthouse, nhà nghỉ dưỡng.
• Chủ đầu tư ở đây chính là chủ nhà hoặc một người đại diện đứng ra thực hiện công việc thay cho chủ nhà.

Khái niệm được đại chúng hiểu về kiến trúc sư: họ là những nhà thiết kế chuyên nghiệp về không gian. Bạn có một không gian thô (đất trống, hoặc nhà cũ trước cải tạo) với những yêu cầu mới về công năng và thẩm mỹ cho nó, và chúng tôi sẽ hiện thực hóa những yêu cầu đó cho bạn qua quá trình thiết kế. Ngày nay, tại những công trình nhà ở, thường với mức quy mô và nhỏ, ranh giới giữa vai trò kiến trúc sư và nhà thiết kế nội thất nhiều lúc khá mong manh (tuy cũng có những khác biệt khá lớn nếu công trình đủ độ phức tạp mà có dịp tôi sẽ trình bày ở một bài viết khác). Tôi cũng sẽ không mô tả kỹ quá trình thiết kế này vì mỗi nhà thiết kế có những cách giải quyết vấn đề và workflow khác nhau. Nhưng tựu chung sản phẩm mà chủ nhà nhận được đều quy về:

• Giải quyết việc phân chia bố trí không gian theo yêu cầu (không gian đó dùng làm gì, dùng thế nào)
• Tạo ra cảm nhận về không gian (không gian đó nhìn ra sao, sờ, ngửi, nghe thấy, gì tại đó)

Sản phẩm này được cô đọng lại dưới dạng những bản minh họa (bằng tay, digital 3D hoặc ảnh kèm chú thích) và một bộ hồ sơ thi công trong đó có các thông tin mô tả toàn bộ thiết kế để chủ nhà dùng làm việc với các đơn vị thi công hiện thực hóa công trình.

Khá nhiều người tôi từng làm việc cùng, bao gồm các khách hàng của tôi, và các đồng nghiệp, cộng sự, thường đều có chung cảm giác công việc của kiến trúc sư sau giai đoạn bàn giao hồ sơ là gần như kết thúc. (Phần việc gọi là “giám sát tác giả” có thể không được bao gồm trong phạm vi hợp đồng thiết kế; mà dù có bao gồm đi chăng nữa cũng hay bị coi nhẹ). Đây là một cách hiểu rất sai.

Trong quá khứ, ở những thế kỷ trước, “architect is a master builder” – kiến trúc sư thường chính là tổng công trình sư phụ trách và dẫn dắt toàn bộ việc xây dựng. Dù ở thời đại ngày nay, quan niệm đó không nhất thiết phải chính xác do mức độ phức tạp của công trình cần nhiều chuyên môn hóa hơn, nhưng vai trò xử lý điều phối thông tin và lãnh đạo quá trình hiện thực hóa công trình của kiến trúc sư không hề suy giảm giá trị, thậm chí trong nhiều trường hợp đóng vai trò tiên quyết trong việc quyết định chất lượng cuối cùng của công trình.

Với kinh nghiệm của tôi, những công trình mà tôi cảm thấy thành công nhất, hài lòng nhất ở kết quả cuối cùng đều là những dự án mà trong đó, tần suất xuất hiện dày đặc rất dễ nhận ra mà tôi hoặc kiến trúc sư chủ trì của tôi tham gia ý kiến trong các nhóm điều phối chuyên môn giữa các thầu phụ, giải đáp thắc mắc của các nhà cung cấp hay chính chủ nhà, cũng như có mặt thường xuyên tại công trình để kiểm tra thực tế. Việc này giúp kiến trúc sư xử lý gần như lập tức các chênh lệch của thực tế với hồ sơ, mà trong rất nhiều trường hợp cần những điều chỉnh cho dù nhà thầu thi công làm theo đúng bản vẽ ban đầu.

Những công việc mà kiến trúc sư thực hiện ở giai đoạn hậu bàn giao hồ sơ này rất đa dạng. Chúng bao gồm, nhưng không giới hạn, ở các việc:

• Thuyết minh hồ sơ cho các bên tham gia
• Giới thiệu nhà cung cấp, thầu phụ thi công được các thiết kế trong hồ sơ cho chủ đầu tư. Nhiều chi tiết thiết kế mang tính độc bản mà chỉ có vài nhà thầu trên thị trường thực hiện được. (Không rõ các công ty khác thế nào, nhưng tôi khá thường xuyên phải giới thiệu các đơn vị nhà thầu chuyên môn cho chủ đầu tư).
• Điều chỉnh hồ sơ khi cần thiết theo điều kiện thực tế quyết định bởi các yếu tố: tiến độ, chi phí. Đây là một việc tốn nhiều công sức và thời gian. Không thiếu trường hợp tôi đã phải chỉnh toàn bộ vật liệu ốp lát của một không gian lớn do thời gian giao hàng của gạch đã chọn tới công trình quá lâu, hoặc vượt ngân sách chủ nhà. Và tất nhiên, khi điều chỉnh một mặt sàn thì có khi phải tính toán lại cả màu sắc và vật liệu của tường, trần hoặc đồ nội thất đi cùng.
• Điều chỉnh hồ sơ do nhà thầu…xin xỏ và thuyết phục ngược lại kiến trúc sư. Nghe thì khá buồn cười và có vẻ thiếu chút đạo đức, nhưng nhiều lúc đây lại là một quyết định cần rất nhiều sự nghiêm túc cân nhắc, khi có thể chi tiết mà hồ sơ thiết kế yêu cầu đáp ứng tính thẩm mỹ cao, nhưng lại gây khó khăn để tìm ra biện pháp thi công, hoặc vất vả cho công tác bảo hành bảo trì lâu dài (sử dụng sàn gỗ tự nhiên với thời tiết nóng ẩm nồm của miền Bắc Việt Nam khi thời điểm thi công không tối ưu là một ví dụ)
• Kiểm tra phê duyệt bản vẽ chế tạo (shop-drawings) của các nhà thầu tham gia
• Điều phối khớp nối các bộ môn kỹ thuật theo thực tế như điều hòa thông gió, điện, nước, nhà thông minh.
• Hay vô số những việc không tên như chọn giúp chủ nhà vài bức tranh phù hợp, giới thiệu họa sĩ, nhà điêu khắc, mua loa nào nghe hay, tivi độ lớn bao nhiêu inch là hợp lý, v.v.

Lời kết

Còn muôn vàn những công việc khác mà kiến trúc sư cần làm để biến công trình từ những nguyên liệu vô tri vô giác trở nên có tính “người” và trở thành nơi ở thật sự của chủ nhà. Mong rằng với bài viết này, những người làm nghề còn bỡ ngỡ có thể hiểu rõ hơn trách nhiệm và vai trò của mình tối thiểu cần tới đâu nếu muốn theo đuổi những sản phẩm chất lượng. Xa hơn thế, hy vọng các chủ đầu tư cảm thông hơn với khối lượng đồ sộ các công việc mà kiến trúc sư phải thực hiện khi họ thật sự tâm huyết tới từng chi tiết cho công trình của các bạn.